Ruch oporu
Jest to walka społeczeństw krajów okupowanych oraz obywateli państw totalitarnych przeciwko władzom okupacyjnym, rządom państw kolaborujących z agresorami oraz własnym rządom. Dla określenia ruchu oporu w czasie trwania II wojny światowej prawie przez całą historiografię europejską przyjęty został francuski termin „resistance”. W przypadku Polski częściej stosowany jest termin konspiracja, związany z całością działań o odzyskanie niepodległości prowadzonych przez struktury Polskiego Państwa Podziemnego i jego siły zbrojnej, ZWZ-AK.
Należy wiedzieć, że największe rozmiary ruch oporu przyjął w Polsce, Jugosławii, Grecji oraz w okupowanej przez III Rzeszę części Francji. Nie mniej aktywnie rozwijał się w Etiopii (Afryka), w Chinach, na okupowanych przez Japonię Filipinach, na terenie Indochin, Malajów i obszarze tzw. Holenderskich Indii Wschodnich. Ruch oporu istniał również w III Rzeszy i we Włoszech. Walkę z wrogiem podejmowały też radzieckie oddziały partyzancki walczące między innymi na terenach ZSSR i nie tylko (polskie ziemie wschodnie), okupowanych przez III Rzeszę; ich działalność koordynowały specjalne sztaby partyzanckie.
Wyróżnia się: opór cywilny – polegający na sabotowaniu zarządzeń władz okupacyjnych, łamaniu dyscypliny pracy, manifestacjach i strajkach (Dania, Czechy, Belgia, Holandia, Francja), tzw. samoobronie ekonomicznej, propagandzie, tajnym nauczaniu, produkcji i dostarczaniu fałszywych dokumentów osobom zagrożonym przez władze okupacyjne, pomocy jeńcom wojennym, uciekinierom z obozów oraz zestrzelonym lotnikom, nielegalnym przerzucie osób przez granice, ukrywaniu poszukiwanych; oraz opór zbrojny – sabotaż, dywersja (niszczenie linii komunikacyjnych i łączności), likwidacja szpicli i donosicieli, zamachy na funkcjonariuszy władz okupacyjnych, gromadzenie i produkcja broni i amunicji, wywiad i kontrwywiad, łączność z zagranicą, walki partyzanckie (Jugosławia, Polska, ZSSR, Grecja), odbijanie więźniów, organizowanie ucieczek z obozów jenieckich i obozów zagłady, lokalne i ogólnonarodowe powstania (na przykład w Paryżu), wsparcie wojsk wyzwoleńczych na tyłach frontów (akcja „Burza”), udział w wyzwalaniu kraju (Grecja, Jugosławia, Francja).
Specyficzną odmianą ruchu oporu były organizacje bojowe na terenie obozów koncentracyjnych (Auschwitz, Buchenwald). Specjalne centrum koordynujące pomoc dla ruchu oporu krajów okupowanych utworzyła w 1940 roku Wielka Brytania (Special Operations Executive, SOE). Kierowało ono działalnością sabotażową, dostarczało broni i amunicji oraz środków finansowych do prowadzenia walki, szkoliło żołnierzy. W 1942 roku w podobnym celu powstał amerykański Zarząd Służb Strategicznych (DSS). W 1943 roku obie służby nawiązały ścisłą współpracę. Głównym celem zachodnioeuropejskiego ruchu oporu była aktywna pomoc sztabom alianckim w czasie planowania oraz wojskom inwazyjnym w trakcie lądowania na plażach Normandii.
Ogółem na terenie całej Europy w latach 1939-1945 w ruchu oporu działało kilka milionów osób.
